Rewizyta etnograficzna. Jak się wytwarza wiedzę socjologiczną

Małgorzata Mazurek

doi:10.35757/KiS.2015.59.3.2

Tom 59 Nr 3 (2015): Z „TERENU” DO ARCHIWUM – I Z POWROTEM

Artykuły i rozprawy

Rewizyta etnograficzna. Jak się wytwarza wiedzę socjologiczną

Małgorzata Mazurek⁺⁻

PDF

DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2015.59.3.2
Przesłane: 11 maja 2021
Opublikowane: 11 sierpnia 2015

Abstrakt

The author investigates epistemic, methodological and ethical challenges coming out of the so-called ethnographic revisit, namely the reexamination of ‘fieldwork’ sites that underwent historical change. She explores one of the most well-known research undertakings in post-1945 Polish social sciences, a study of urban family life styles carried out by a sociologist Andrzej Siciński and his team in the late nineteen seventies. In years 2005–2006 she returned to several families who had been observed and interviewed by Siciński’s group to collect material for her own socio-historical inquiry about experiences of scarcity during and after communist era. Her last visit to Siciński’s interlocutors took place in 2013 with a more general aim to critically engage with intellectual tools (theories, fieldwork instructions and notes) that Siciński’s team employed in the study of ‘ordinary people’. The method of ethnographic revisit can serve as a valuable tool to contextualize and historicize ‘symbolic violence,’ i.e. normative, sociological and political assumptions embedded in everyday language and physical interactions, that inevitably shapes the core and each phase of sociological research. The series of revisits demonstrate the unsolved tension between the practice of sociological cataloguing and a desire to present an individual, comprehensive and historical portrait of ‘Siciński’s families’ as they have undergone the shift from the state-socialism to the neo-liberal economy and society.

Bibliografia

Bourdieu Pierre i in., 1999 [1993], The Weight of the World: Social Suffering in Contemporary Society, tłum. Priscilla Parkhurst Ferguson, Stanford University Press, Stanford [La Misère du monde, Editions du Seuil, Paris].
Bourdieu Pierre, Wacquant Loïc, 2001 [1992], Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, tłum. Anna Sawisz, Oﬁcyna Naukowa, Warszawa.
Bujak Franciszek, 1903, Żmiąca, wieś powiatu limanowskiego. Stosunki gospodarcze i społeczne, G. Gebethner, Kraków.
Bukraba-Rylska Izabella, 2007, A Hundred Years of Village Monographs in Poland. Jubilee Reflections, „Polish Sociological Review”, nr 4.
Burawoy Michael, 2003, Revisits: An Outline of a Theory of Reflexive Ethnography, „American Sociological Review”, t. 68, s. 645–679.
Burawoy Michael, 2009, Extended Case Method: Four Countries, Four Decades, Four Great Transformations, and One Theoretical Tradition, University of California Press, Berkeley.
Burawoy Michael, Milkman Ruth, Apted Michael, 2009, Interview with Michael Apted, „Ethnography”, t. 10, s. 321–325.
Czerwiński Marcin, 1983, Historia problemu „neomieszczańskiego” stylu życia w Polsce lat siedemdziesiątych, w: Andrzej Siciński (red.), Styl życia, obyczaje, ethos w Polsce lat siedemdziesiątych — z perspektywy roku 1981. Szkice, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Duneier Mitchell 2009, Michael Apted’s Up! Series: Public Sociology or Folk Psychology through Film, „Ethnography”, t. 10, s. 341–345.
Filipkowski Piotr, 2010, Historia mówiona i wojna. Doświadczenie obozu koncentracyjnego w perspektywie narracji biograficznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Freeman Derek, 1984, Margaret Mead and Samoa: The Making and Unmaking of an Anthropological Myth, Harvard University Press, Cambridge, Mass.
Fromm Erich (red.), 1965, Socialist Humanism: An International Symposium, Doubleday, New York.
Fromm Erich, 2015 [1976], Mieć czy być?, tłum. Jan Karłowski, Rebis, Poznań.
Heilbron Johan, 2014, The Social Sciences as an Emerging Global Field, „Current Sociology”, t. 62, s. 685–703.
Hurwic-Nowakowska Irena, 1996 [1950], Żydzi polscy (1947–1950). Analiza więzi społecznej ludności żydowskiej, IFiS PAN, Warszawa.
Gawin Dariusz (red.), 1999, Homo eligens: społeczeństwo świadomego wyboru. Księga jubileuszowa ku czci Andrzeja Sicińskiego, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Gliński Piotr, Kościański Artur (red.), 2009, Style życia — społeczeństwo obywatelskie — studia nad przyszłością, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Jawłowska Aldona, Mokrzycki Edmund, 1978, Style życia a przemiany struktury społecznej. Propozycja typologii historyczno-socjologicznej, w: Andrzej Siciński (red.), Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kościański Artur, Gliński Piotr, 2009, Socjologia i Siciński. Style życia, Społeczeństwo obywatelskie. Studia nad przyszłością, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Kubica Grażyna, 2002, Wstęp, w: Bronisław Malinowski, Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Kurczewski Jacek (red.), 2004 [1985], Umowa o kartki, Trio, Warszawa.
Łuczewski Michał, Bukraba-Rylska Izabella, 2008, The Żmiąca Effect: One Hundred Years of Community Studies in Poland, „Österreichische Zeitschrift für Soziologie”, t. 33, s. 89–104.
Łuczewski Michał, 2012, Odwieczny naród: Polak i katolik w Żmiącej, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
Marody, Mirosława (red.), 1991, Co nam zostało z tych lat… Społeczeństwo polskie u progu zmiany systemowej, Aneks, Londyn.
Mazurek Małgorzata, 2010, Społeczeństwo kolejki. O doświadczeniach niedoboru 1945–1989, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Mazurek Małgorzata, 2012, Keeping It Close to Home: Resourcefulness and Scarcity in Late Socialist and Post-Socialist Poland, w: Paulina Bren, Mary Neuburger (red.), Communism Unwrapped: Consumption in Cold War Eastern Europe, Oxford University Press, Oxford.
Mills C. Wright, 2007 [1959], Wyobraźnia socjologiczna, tłum. Marta Bucholc, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Moscovici Serge, Marková Ivana, 2006, The Making of Modern Social Psychology: The Hidden Story of How an International Social Science was Created, Polity Press, Cambridge.
Mokrzycki Edmund (red.), 1984, Kryzys i schizma. Antyscentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Palska, Hanna, 2002, Bieda i dostatek. O nowych stylach życia w Polsce końca lat dziewięćdziesiątych, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Pamiętniki…, 2003–2007, Pamiętniki bezrobotnych: materiały konkursowe, prace nagrodzone, oprac. Andrzej Budzyński, t. 1–4, Warszawa.
Roos J. P., Siciński Andrzej, 1987, Ways and Styles of Life in Finland and Poland: An Introduction, w: J. P. Roos, Andrzej Siciński (red.), Ways of Life in Finland and Poland: Comparative Studies on Urban Populations, Aldershot, Avebury.
Schaff Adam, 1997, Moje spotkania z nauką polską, BGW, Warszawa.
Siciński Andrzej (red.), 1976, Styl życia. Koncepcje, propozycje, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Siciński Andrzej (red.), 1978, Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Siciński Andrzej (red.), 1983, Styl życia, obyczaje, ethos w Polsce lat siedemdziesiątych — z perspektywy roku 1981. Szkice, IFiS PAN, Warszawa.
Siciński Andrzej (red.), 1988, Style życia w miastach polskich (u progu kryzysu), Ossolineum, Wrocław.
Siciński Andrzej, Kovács Géza, Starowierow Władimir I. (red.), 1975, Problemy prognozowania w krajach socjalistycznych, Ossolineum, Wrocław.
Siciński Andrzej, Wyka Anna (oprac.), 1988, Badania „rozumiejące” stylu życia: narzędzia, IFiS PAN, Warszawa.
Stark David, 2009, Heterarchy: The Organization of Dissonance, w: David Stark, The Sense of Dissonance: Accounts of Worth of Economic Life, Princeton University Press, Princeton.
Steinmetz George (red.), 2005a, The Politics of Method in the Human Sciences: Positivism and Its Epistemological Others, Duke University Press, Durham–London.
Steinmetz George, 2005b, Positivism and Its Others in the Social Sciences, w: George Steinmetz (red.), The Politics of Method in the Human Sciences: Positivism and Its Epistemological Others, Duke University Press, Durham–London.
Stocking George W., 1992, The Ethnographer’s Magic and Other Essays in the History of Anthropology, University of Wisconsin Press, Madison.
Tarkowska Elżbieta, 1983, Kilka uwag o stylach życia we współczesnej Polsce, w: Andrzej Siciński (red.), Styl życia, obyczaje, ethos w Polsce lat siedemdziesiątych — z perspektywy roku 1981. Szkice, IFiS PAN, Warszawa.
Tarkowska Elżbieta, 1992, Czas w życiu Polaków: wyniki badań, hipotezy, impresje, IFiS PAN, Warszawa.
Tarkowska Elżbieta 1993, Zmieniająca się rzeczywistość społeczna jako szczególna sytuacja badawcza, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3.
Tarkowska Elżbieta, 2000, Zrozumieć biednego. O dawnej i obecnej biedzie w Polsce, Typografika, Warszawa.
Tarkowska Elżbieta (red.), 2007, Ubóstwo i wykluczenie społeczne młodzieży. Raport z badań, IPiSS, Warszawa.
Touraine Alan i in., 1982, Solidarité: analyse d’un mouvement social Pologne 1980–1981 Solidarność, Fayard, Paris.
Wawrzyniak Joanna, Pakier Małgorzata, 2013, Memory Studies in Eastern Europe: Key Issues and Future Perspectives, „Polish Sociological Review”, nr 3.
Weiner Annette, 1976, Women of Value, Men of Renown, University of Texas Press, Austin.
Wieruszewska-Adamczyk Maria, 1978, Przemiany społeczności wiejskiej: Zaborów po 35 latach, PAN–IRWiR, Warszawa.
Wierzbicki Zbigniew T., 1963, Żmiąca w pół wieku później, Ossolineum, Wrocław.
Wyka Anna, 1993, Badacz społeczny wobec doświadczenia, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Zawistowicz-Adamska Kazimiera, 1948, Społeczność wiejska: doświadczenia i rozważania z badań terenowych w Zaborowie, Polski Instytut Służby Społecznej, Łódź.
Znaniecki Florian, Ziółkowski Janusz, 1984, Czym jest dla ciebie miasto Poznań? Dwa konkursy: 1928/1964, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań.

Downloads

Download data is not yet available.

Słowa kluczowe

rewizyta etnograficzna
historia socjologii
badania nad stylami życia
przemoc symboliczna
Andrzej Siciński

Jak cytować

Mazurek, M. (2015). Rewizyta etnograficzna. Jak się wytwarza wiedzę socjologiczną. Kultura I Społeczeństwo, 59(3), 31–62. https://doi.org/10.35757/KiS.2015.59.3.2

Prawa autorskie

Podobne artykuły

Andrzej Friszke, Mirosława Grabowska, Andrzej Leder, Michał Łuczewski, Antoni Z. Kamiński, Jan Sowa, Mirosława Marody, Michał Kotnarowski, Grażyna Kubica-Heller, Barbara Pasamonik, Andrzej Piotrowski, O podziałach społecznych z redaktorami „KiS” rozmawiają: Andrzej Friszke, Mirosława Grabowska, Andrzej Leder, Michał Łuczewski, Antoni Z. Kamiński, Jan Sowa, Mirosława Marody , Kultura i Społeczeństwo: Tom 62 Nr 1 (2018): GENEALOGIA PODZIAŁÓW
Justyna Straczuk, Andrzeja Sicińskiego badania stylów życia — spojrzenie z dystansu , Kultura i Społeczeństwo: Tom 59 Nr 3 (2015): Z „TERENU” DO ARCHIWUM – I Z POWROTEM
Agnieszka Kolasa-Nowak, Jaka socjologia historyczna? , Kultura i Społeczeństwo: Tom 66 Nr 4 (2022)
Małgorzata Łukianow, Anna Wylegała, Czy, kiedy i jak? Badanie i dokumentowanie losów uchodźczyń wojennych z Ukrainy w Polsce , Kultura i Społeczeństwo: Tom 67 Nr 3 (2023): Ukraina i Polska 2022 — wobec inwazji Rosji
Piotr Binder, The Social Experiment of Remote Work Forced by the Pandemic from a Qualitative Research Perspective , Kultura i Społeczeństwo: Tom 65 Nr 1 (2021): THE SOCIAL AND CULTURAL CONSEQUENCES OF THE COVID-19 PANDEMIC
Anna Wylegała, Pamiętniki konkursowe oraz współczesne wywiady jako komplementarne źródła do badania chłopskiego doświadczenia reformy rolnej , Kultura i Społeczeństwo: Tom 66 Nr 2 (2022)
Mateusz Włodarek, Studia socjologiczne nad architekturą , Kultura i Społeczeństwo: Tom 65 Nr 3 (2021)
Henryk Domański, Dariusz Przybysz, Katarzyna M. Wyrzykowska, Kinga Zawadzka, Praktyki wychowawcze a transmisja wzorów kulturowych w rodzinie , Kultura i Społeczeństwo: Tom 66 Nr 1 (2022)
Marcin Wilk, Sprawczość w badaniach nad historią społeczną dziewcząt. Przykład międzywojennego Tarnowa , Kultura i Społeczeństwo: Tom 66 Nr 4 (2022)
Maciej Frąckowiak, Łukasz Rogowski, Badania nad wizualnością w perspektywie multidyscyplinarnej. Kwestionariusz Kultury Wizualnej , Kultura i Społeczeństwo: Tom 53 Nr 4 (2009): Kultura (?) wizualna

1 2 3 4 5 > >>

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.

[1] Bourdieu Pierre i in., 1999 [1993], The Weight of the World: Social Suffering in Contemporary Society, tłum. Priscilla Parkhurst Ferguson, Stanford University Press, Stanford [La Misère du monde, Editions du Seuil, Paris].

[2] Bourdieu Pierre, Wacquant Loïc, 2001 [1992], Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, tłum. Anna Sawisz, Oﬁcyna Naukowa, Warszawa.

[3] Bujak Franciszek, 1903, Żmiąca, wieś powiatu limanowskiego. Stosunki gospodarcze i społeczne, G. Gebethner, Kraków.

[4] Bukraba-Rylska Izabella, 2007, A Hundred Years of Village Monographs in Poland. Jubilee Reflections, „Polish Sociological Review”, nr 4.

[5] Burawoy Michael, 2003, Revisits: An Outline of a Theory of Reflexive Ethnography, „American Sociological Review”, t. 68, s. 645–679.

[6] Burawoy Michael, 2009, Extended Case Method: Four Countries, Four Decades, Four Great Transformations, and One Theoretical Tradition, University of California Press, Berkeley.

[7] Burawoy Michael, Milkman Ruth, Apted Michael, 2009, Interview with Michael Apted, „Ethnography”, t. 10, s. 321–325.

[8] Czerwiński Marcin, 1983, Historia problemu „neomieszczańskiego” stylu życia w Polsce lat siedemdziesiątych, w: Andrzej Siciński (red.), Styl życia, obyczaje, ethos w Polsce lat siedemdziesiątych — z perspektywy roku 1981. Szkice, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.

[9] Duneier Mitchell 2009, Michael Apted’s Up! Series: Public Sociology or Folk Psychology through Film, „Ethnography”, t. 10, s. 341–345.

[10] Filipkowski Piotr, 2010, Historia mówiona i wojna. Doświadczenie obozu koncentracyjnego w perspektywie narracji biograficznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.

[11] Freeman Derek, 1984, Margaret Mead and Samoa: The Making and Unmaking of an Anthropological Myth, Harvard University Press, Cambridge, Mass.

[12] Fromm Erich (red.), 1965, Socialist Humanism: An International Symposium, Doubleday, New York.

[13] Fromm Erich, 2015 [1976], Mieć czy być?, tłum. Jan Karłowski, Rebis, Poznań.

[14] Heilbron Johan, 2014, The Social Sciences as an Emerging Global Field, „Current Sociology”, t. 62, s. 685–703.

[15] Hurwic-Nowakowska Irena, 1996 [1950], Żydzi polscy (1947–1950). Analiza więzi społecznej ludności żydowskiej, IFiS PAN, Warszawa.

[16] Gawin Dariusz (red.), 1999, Homo eligens: społeczeństwo świadomego wyboru. Księga jubileuszowa ku czci Andrzeja Sicińskiego, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.

[17] Gliński Piotr, Kościański Artur (red.), 2009, Style życia — społeczeństwo obywatelskie — studia nad przyszłością, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.

[18] Jawłowska Aldona, Mokrzycki Edmund, 1978, Style życia a przemiany struktury społecznej. Propozycja typologii historyczno-socjologicznej, w: Andrzej Siciński (red.), Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

[19] Kościański Artur, Gliński Piotr, 2009, Socjologia i Siciński. Style życia, Społeczeństwo obywatelskie. Studia nad przyszłością, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.

[20] Kubica Grażyna, 2002, Wstęp, w: Bronisław Malinowski, Dziennik w ścisłym znaczeniu tego wyrazu, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

[21] Kurczewski Jacek (red.), 2004 [1985], Umowa o kartki, Trio, Warszawa.

[22] Łuczewski Michał, Bukraba-Rylska Izabella, 2008, The Żmiąca Effect: One Hundred Years of Community Studies in Poland, „Österreichische Zeitschrift für Soziologie”, t. 33, s. 89–104.

[23] Łuczewski Michał, 2012, Odwieczny naród: Polak i katolik w Żmiącej, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.

[24] Marody, Mirosława (red.), 1991, Co nam zostało z tych lat… Społeczeństwo polskie u progu zmiany systemowej, Aneks, Londyn.

[25] Mazurek Małgorzata, 2010, Społeczeństwo kolejki. O doświadczeniach niedoboru 1945–1989, Wydawnictwo Trio, Warszawa.

[26] Mazurek Małgorzata, 2012, Keeping It Close to Home: Resourcefulness and Scarcity in Late Socialist and Post-Socialist Poland, w: Paulina Bren, Mary Neuburger (red.), Communism Unwrapped: Consumption in Cold War Eastern Europe, Oxford University Press, Oxford.

[27] Mills C. Wright, 2007 [1959], Wyobraźnia socjologiczna, tłum. Marta Bucholc, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

[28] Moscovici Serge, Marková Ivana, 2006, The Making of Modern Social Psychology: The Hidden Story of How an International Social Science was Created, Polity Press, Cambridge.

[29] Mokrzycki Edmund (red.), 1984, Kryzys i schizma. Antyscentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

[30] Palska, Hanna, 2002, Bieda i dostatek. O nowych stylach życia w Polsce końca lat dziewięćdziesiątych, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.

[31] Pamiętniki…, 2003–2007, Pamiętniki bezrobotnych: materiały konkursowe, prace nagrodzone, oprac. Andrzej Budzyński, t. 1–4, Warszawa.

[32] Roos J. P., Siciński Andrzej, 1987, Ways and Styles of Life in Finland and Poland: An Introduction, w: J. P. Roos, Andrzej Siciński (red.), Ways of Life in Finland and Poland: Comparative Studies on Urban Populations, Aldershot, Avebury.

[33] Schaff Adam, 1997, Moje spotkania z nauką polską, BGW, Warszawa.

[34] Siciński Andrzej (red.), 1976, Styl życia. Koncepcje, propozycje, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

[35] Siciński Andrzej (red.), 1978, Styl życia. Przemiany we współczesnej Polsce, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

[36] Siciński Andrzej (red.), 1983, Styl życia, obyczaje, ethos w Polsce lat siedemdziesiątych — z perspektywy roku 1981. Szkice, IFiS PAN, Warszawa.

[37] Siciński Andrzej (red.), 1988, Style życia w miastach polskich (u progu kryzysu), Ossolineum, Wrocław.

[38] Siciński Andrzej, Kovács Géza, Starowierow Władimir I. (red.), 1975, Problemy prognozowania w krajach socjalistycznych, Ossolineum, Wrocław.

[39] Siciński Andrzej, Wyka Anna (oprac.), 1988, Badania „rozumiejące” stylu życia: narzędzia, IFiS PAN, Warszawa.

[40] Stark David, 2009, Heterarchy: The Organization of Dissonance, w: David Stark, The Sense of Dissonance: Accounts of Worth of Economic Life, Princeton University Press, Princeton.

[41] Steinmetz George (red.), 2005a, The Politics of Method in the Human Sciences: Positivism and Its Epistemological Others, Duke University Press, Durham–London.

[42] Steinmetz George, 2005b, Positivism and Its Others in the Social Sciences, w: George Steinmetz (red.), The Politics of Method in the Human Sciences: Positivism and Its Epistemological Others, Duke University Press, Durham–London.

[43] Stocking George W., 1992, The Ethnographer’s Magic and Other Essays in the History of Anthropology, University of Wisconsin Press, Madison.

[44] Tarkowska Elżbieta, 1983, Kilka uwag o stylach życia we współczesnej Polsce, w: Andrzej Siciński (red.), Styl życia, obyczaje, ethos w Polsce lat siedemdziesiątych — z perspektywy roku 1981. Szkice, IFiS PAN, Warszawa.

[45] Tarkowska Elżbieta, 1992, Czas w życiu Polaków: wyniki badań, hipotezy, impresje, IFiS PAN, Warszawa.

[46] Tarkowska Elżbieta 1993, Zmieniająca się rzeczywistość społeczna jako szczególna sytuacja badawcza, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3.

[47] Tarkowska Elżbieta, 2000, Zrozumieć biednego. O dawnej i obecnej biedzie w Polsce, Typografika, Warszawa.

[48] Tarkowska Elżbieta (red.), 2007, Ubóstwo i wykluczenie społeczne młodzieży. Raport z badań, IPiSS, Warszawa.

[49] Touraine Alan i in., 1982, Solidarité: analyse d’un mouvement social Pologne 1980–1981 Solidarność, Fayard, Paris.

[50] Wawrzyniak Joanna, Pakier Małgorzata, 2013, Memory Studies in Eastern Europe: Key Issues and Future Perspectives, „Polish Sociological Review”, nr 3.

[51] Weiner Annette, 1976, Women of Value, Men of Renown, University of Texas Press, Austin.

[52] Wieruszewska-Adamczyk Maria, 1978, Przemiany społeczności wiejskiej: Zaborów po 35 latach, PAN–IRWiR, Warszawa.

[53] Wierzbicki Zbigniew T., 1963, Żmiąca w pół wieku później, Ossolineum, Wrocław.

[54] Wyka Anna, 1993, Badacz społeczny wobec doświadczenia, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.

[55] Zawistowicz-Adamska Kazimiera, 1948, Społeczność wiejska: doświadczenia i rozważania z badań terenowych w Zaborowie, Polski Instytut Służby Społecznej, Łódź.

[56] Znaniecki Florian, Ziółkowski Janusz, 1984, Czym jest dla ciebie miasto Poznań? Dwa konkursy: 1928/1964, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań.