Dyskurs terapeutyczny i psychologizacja życia codziennego w relacjach autobiograficznych. Obserwacje badawcze i wyzwania metodologiczne dla socjologii biografistycznej

Abstrakt

Bogata i nadal uzupełniana kolekcja – prowadzonych i analizowanych zgodnie z procedurą wypracowaną przez Fritza Schützego – autobiograficznych wywiadów narracyjnych coraz wyraźniej odsłania swoistą granicę symboliczną między współczesnymi czterdziestolatkami, choć przede wszystkim trzydziesto- i dwudziestolatkami a osobami urodzonymi we wcześniejszych dekadach. Jej kontury kreśli między innymi bezprecedensowo przyrastający wpływ dyskursu terapeutycznego i, szerzej, kultury terapeutycznej na osobiste doświadczania jednostek, ich wiedzę podręczną i sposoby tworzenia relacji o własnym życiu. Ma to miejsce na wielu wzajemnie powiązanych ze sobą poziomach: w odniesieniu do ogólnej postaci biografii i odejściu od narracji na rzecz komentarzy teoretyczno-argumentacyjnych, bogatego repertuaru słownictwa i schematów interpretacyjnych zaczerpniętych z dyskursów psychologicznych, które (rzekomo) umożliwiają wyjaśnianie przebiegu wydarzeń w życiu, tłumaczenie wyborów tożsamościowych, opisywanie trudnych stanów emocjonalnych i kategoryzowanie Innych. Prowadzi to z reguły do swoistej iluzji autentyczności i sprawstwa, do poczucia opanowania – związanego z trajektorią cierpienia – bezładu, gdy w istocie przez zaniechanie pracy biograficznej potencjał dezorganizacji codziennej rzeczywistości i samowyobcowania narasta. Podjęte w tym tekście rozważania uchwytują także zmianę wynikającą z ogromnej koncentracji na sobie, która nierzadko – przy oczekiwaniu aprobaty – prowadzi do niechęci rozumienia perspektywy osób o odmiennych sposobach życia, ale także do zaniechania wsparcia w sytuacjach, które tego wymagają. Wszystkie zarysowane tu aspekty odkrywają dynamikę wzmacniania, przekształcania lub wyłaniania się granic symbolicznych między kolejnymi badanymi rocznikami, dla których inne zasoby wiedzy podręcznej (w tym przede wszystkim tej czerpanej z Internetu i mediów społecznościowych) i inne hierarchie istotności stanowią podstawę dla rozumienia własnego życia i budowania opowieści o nim. Istotnym wymiarem podjętej tu refleksji jest także próba pokazania, że mimo trudności i przekształceń wynikającej z powszechności kultury terapeutycznej, metoda autobiograficznego wywiadu narracyjnego dysponuje adekwatnymi narzędziami, procedurami i pojęciami, które umożliwiają uchwycenie autentycznych doświadczeń ludzi i ich zwrotnego wpływu na rzeczywistość społeczną.